Sterowce w Europie i USA |
W sierpniu 1914 roku niemiecki Z V wpadł w ręce rosyjskie pod Mławą, jednak Rosjanie nie wykorzystali szansy jaką dostali w postaci prawie nieuszkodzonego sterowca - Francuzi i Anglicy tak nie postępowali - zdobyte aparaty rozbierali do ostatniej śrubki i wręcz kopiowali - wg LZ 16 (Z IV) Francuzi zbudowali Spiess, wg LZ 76 (L 33) anglicy R 34 (mimo, że awaryjnie lądujący na Wyspach sterowiec został spalony przez własną załogę), a wg LZ 96 (L 49) zdobytego we Francji Amerykanie zbudowali Shenandoah.
W latach 1914-21 używane były sterowce Kondor, Albatros, Buriewiestnik (ex P.L.14), Astra (francuski) - bazujące w halach w Łucku, Lidzie i Lwowie. Niektóre z nich prowadziły w 1914 i 1915 roku działania na froncie, dwa inne Gołubi Bierkut nie wzięły udziału w działaniach wojennych. Sterowiec Astra latał po remoncie w 1920 jako Krassnaja Zwiezda. W 1917 zakupiono w Anglii sterowce klasy Sea-Scout do patrolowania Morza Czarnego: Czernomor 1, 2 3 i 4.
Nawiasem mówiąc włoski generał Umberto Nobile (1885-1978), uratowany przez radziecki lodołamacz Krasin, spędził w latach 30-tych jakiś czas w ZwiązkuRadzieckim, gdzie w ramach programu budowy "Czerwonego Sterowca" pomagał w konstruowaniu sterowców (m.in. W-6). Ostatnie radzieckie sterowce (W-1, W-12, Pobieda, Małysz, Patriot - skonstruowane przez Borisa Garta) używane były jeszcze w latach 40-tych w czasie II wojny.
Program budowy sterowców rozpoczęto w USA w 1922 roku.
Zimą 1922 roku zniszczony został sterowiec Roma włoskiej konstrukcji (dzieło Nobilego), należący do US Army, który spłonął po uderzeniu w linię wysokiego napięcia, tylko 11 osób z 45-osobowej załogi przeżyło katastrofę. W jej następstwie zdecydowano, że gazem nośnym amerykańskich sterowców może być tylko niepalny hel, który jednak był bardzo drogi (wodór - $2.50 za 1000 stóp sześciennych, hel - $120.00). Ponadto hel miał mniejszą (ok. 93%) siłę nośną niż wodór i był nieco cięższy, co oznaczało konieczność budowy większych statków (na poziomie morza 1 m3 wodoru waży około 1 kilograma). Z uwagi na to, że hel można było uzyskać z powietrza przy pomocy niesłychanie drogich maszyn, albo wydobywać z ziemi, USA uzyskały światowy monopol na ten gaz.
Pierwszy był ZR 1 Shenandoah - pierwszy sterowiec na świecie wypełniony niepalnym helem, zbudowany wg niemieckiego LZ 96 (L 49). W grudniu 1924 roku ZR1 przełamał się na pół na silnym wietrze, koło Caldwell w Ohio. 29 osób z 43 przeżyło, m.in. oficer Charles Rosendahl, spiritus movens amerykańskich sił sterowcowych.
Długość: 207m, średnica: 24m, gaz: 63450 m3 helu, napęd: 6 * Packard 300 KM, prędkość maksymalna: 96km/h.
Brytyjski R 38 budowany w 1921 przez Royal Airship Works w Cardington został jeszcze w czasie budowy zakupiony przez USA i oznaczony ZR 2. Był kopią niemieckich sterowców. W czwartym locie próbnym, z 17-osobową amerykańską komisją odbiorczą na pokładzie, nad rzeką Humber przełamał się na pół i eksplodował, przyczyną wypadku były błędy konstrukcyjne. Z 50 osób przeżyło tylko 6. Spotkałem także oznaczenie ZR II.
Długość: 215m, średnica: 26m, gaz: 77000 m3 wodoru, udźwig: 44,5t, prędkość: 115km/h, napęd: 6 silników Sunbeam Cossack 350KM, śmigła: 6.
Pasażerski ZRS-3 (spotkałem także oznaczenie ZR III) Los Angeles, czyli niemiecki LZ 126, zbudowany przez Niemcy z inicjatywy Eckenera i dostarczony US Navy jako reparacja wojenna pod koniec 1924 roku (USA miały otrzymać dwa sterowce z tych, które przetrwały wojnę, ale zostały one zniszczone przez Niemców, zatem zbudowano nowy sterowiec), był jedynym sterowcem, który doczekał naturalnego końca i został wycofany ze służby w 1932 roku, zakonserwowany i skasowany dopiero w 1940 roku. Wykonał 331 lotów w łącznym czasie 5,368 godzin bez żadnej awarii. Był pierwszym sterowcem, który posiadał własny statek zaoparzeniowy z masztem do kotwiczenia (U.S.S. Patoka), także jako pierwszy dokonał lądowania na lotniskowcu. Gazem nośnym w locie przez Atlantyk z Niemiec do USA był wodór, w Stanach wymieniony na hel.
Długość: 200m, średnica: 27,6m, gaz: 74160 m3 helu, napęd: 5 silników Maybach 400KM, prędkość maksymalna: 121km/h.
Sterowce rozpoznawcze dla US Navy, ZRS-4 Akron i ZRS-5 Macon (Zeppelin Rigid Ship), zbudowane w USA w latach 1929-31 przez Goodyear Zeppelin Cooperation w Ohio (Zeppelin Luftschiff GmbH + Goodyear Tire and Rubber Company, 1923) przy pomocy niemieckich inżynierów (w Ohio pracowało wielu niemieckich konstruktorów, m.in. inżynier Karl Arnstein) były lżejsze od zeppelinów, gazem nośnym był hel, osiem silników umieszczono w kadłubie. Zbudowany w 1931 roku stacjonujący w Lakehurst Akron się w czasie burzy nad Atlantykiem przy wybrzeżu New Jersey w kwietniu 1933 roku, zginęła prawie cała 76-osobowa załoga (w tym kontradmirał William Moffett, szef Navy Bureau of Aeronautics i komandor Frederick Berry, dowódca Lakehurst Naval Air Station), uratowano tylko 3 osoby - był to wstrząs dla Marynarki. Stacjonujący w bazie Naval Air Station Moffett Field w CaliforniiMacon rozbity został w lutym 1935 roku, także w czasie złej pogody - zginęły jednak tylko 2 osoby.
>Macon wyposażony był w opuszczaną na 300-metrowej linie gondolę obserwacyjną.
Akron i Macon były jedynymi na świecie latającymi lotniskowcami. Przeprowadzono próby z małymi dwupłatowymi samolotami F9C-2 Sparrowhawk, które miały być wyposażeniem sterowców jako ich własna ochrona przeciwlotnicza (mogły także wykonywać zadania rozpoznawcze). We wnętrzu sterowców zbudowano małe hangary dla 5 samolotów, skąd samoloty wysuwano w dół na "haku" - po odczepieniu miały kontynuować lot samodzielnie. "Lądowanie" było manewrem niezwykle trudnym, gdyż polegało na doleceniu od spodu do sterowca i zahaczeniu specjalnym uchwytem o wysunięty z niego "trapez". Przypominające cyrkowe występy próby zakończyły się fiaskiem, co niczego Amerykanów nie nauczyło, bo podobne eksperymenty prowadzili po II wojnie z bombowcem B-29 i specjalnie skonstruowanym samolotem odrzutowym McDonnell XF-85 Goblin.
Warto wspomnieć, że pierwsze próby z samolotami podwieszanymi prowadzili w czasie wojny oczywiście Niemcy (samoloty Albatros), potem Anglicy w 1918 z samolotami Sopwith Camel i sterowcem R 32 oraz w 1919 z samolotami Gloster i sterowcem R 33.
Długość: 239m, średnica: 40,5m, gaz: 195000 m3 helu, napęd: 8 * 560 KM Maybach, prędkość maksymalna: 133km/h, udźwig: 70t.
R 34 znalazł swoje miejsce w historii jako pierwszy sterowiec, który przeleciał Atlantyk (2.VII.1919), wprawdzie ogłoszony przez Daily Mail konkurs na przelecenie przez Atlantyk w czasie krótszym niż 24 godziny wygrali 15.VI.1919 John Alcock (1892-1919) i Arthur Brown (1886-1948) na samolocie Vickers Vimy. W atlantyckim przelocie dowódcą R 34 był George Herbert Scott, późniejszy wynalazca masztu do kotwiczenia sterowców.
:-) Pierwszorzędne rysunki: Nicolas Regamey (Airship Heritage Trust)
(A tak nawiasem mówiąc, obejrzałem paręnaście stron internetowych o sterowcach i są to jedyne rysunki jakie tam znalazłem!)
C 23 klasy Coastal
R 9
R 34
R 36
R 100
Początkowo w Anglii budowano sterowce wzorując się na zdobycznych (zestrzelonych) zeppelinach, m.in. w 1921 zbudowano R 38 dla USA, jednak dopiero po 1924 roku powstały całkowicie brytyjskie statki cywilne R 100 i R 101, dość nowatorskie i obiecujące.
Na lotnisku Cardington zbudowano dla R 101 nowatorski maszt do kotwiczenia sterowca. Obrotowa głowica masztu umożliwiała swobodne obracanie się sterowca dookoła w zależności od kierunku wiatru, ponadto zawierała końcówki przewodów dostarczających prąd, wodę i gaz. Hala w Cardington do dziś służy małemu sterowcowi.
R 101 został zbudowany w 1929 przez Royal Airship Works w Cardington, długość 223m (po rozbudowie 238m), średnica 40m, gazem nośnym wodór (140,000 m3, po rozbudowie 156,000 m3, udźwig 45t, napęd stanowiło 5 dieslowskich silników 565KM Breadmore Tornado, prędkość maksymalna 113km/h. R 101 był wyjątkowo luksusowy, w jego wnętrzu mieścił się olbrzymi salon wyłożony dywanami. Konkurować miał na światowych liniach pasażerskich z Grafem Zeppelinem i drugim brytyjskim sterowcem pasażerskim R 100, należącym do prywatnej linii Airship Guarantee Company, zbudowanym przez inżyniera Barnesa Wallisa. Przygotowany w pośpiechu do podróży Lorda Thomsona do Indii w październiku 1930 roku, przeciążony (same bagaże Lorda ważyły tonę) sterowiec wpadł koło Beauvais w sztorm i spłonął po awaryjnym lądowaniu w północnej Francji. Wypadek spowodował w Anglii taką nienawiść do sterowców, że nawet R 100 został porąbany siekierami i sprzedany na złom za 450 funtów (sic!), a program budowy R 102 anulowano.
Barnes N. Wallis (1887-1979), twórca sterowca R-100 opatentował zastosowaną w nim konstrukcję geodetyczną i później z powodzeniem zastosował w skonstruowanych przez siebie samolotach bombowych, m.in Vickers-Armstrong Wellesley i Vickers-Armstrong) - zwłaszcza tego drugiego, skonstruowanego przez Wallisa i R.K.Pearsona w latach 1932-36, a oblatanego w 1936 roku, chyba nie trzeba przedstawiać. Wallis wsławił się także budową niezwykłych bomb użytych do niszczenia zapór wodnych w Zagłębiu Ruhry oraz precyzyjnych bomb wielkej mocy.
We Francji zbudowano tylko jeden oryginalny sterowiec o sztywnej konstrukcji - Spiess (1912-13). Powstał w firmie Zodiac w St.Cyr, przez armię nie był chwalony, gdyż był zbyt ciężki.
Po wojnie Francja otrzymała trzy niemieckie sterowce, jeden krótko używano, drugi nigdy nie latał, o trzecim LZ 114 niżej.
Drugim używanym sztywnym sterowcem francuskim był zbudowany w 1918 roku w Niemczech nowoczesny sterowiec Zeppelin LZ 114 typu "x", należący do marynarki pod oznaczeniem L 72 (nieobsadzony), w 1920 jako reparacja wojenna przekazany Francji. Pod oznaczeniem Dixmude stacjonował w Cuers koło Tulonu, dowódcą był Jean du Plessis de Grenedan, wykonywał loty nad pólnocną Afryką, we wrześniu 1923 wywarł wielkie wrażenie w Paryżu. Służył z powodzeniem do grudnia 1923, kiedy wracając z Algierii i Tunisu zaginął bez wieści w sztormie nad Morzem Śródziemnym (zaginęła cała załoga - wg różnych źródeł 40 lub 42 osoby oraz 10 pasażerów).
Długość: 211,5m, średnica: 24m, gaz: 68500 m3, udźwig: 44,5t, pułap: 120km/h, napęd: 6 x 260KM, śmigła: 6.
Po I wojnie światowej w firmie SCA w Rzymie zbudowano trzy półsztywne sterowce dla generała Umberto Nobile, w celu realizacji wypraw w Arktykę - większy N1 Norge i mniejszy N2 Italia, oba napędzane trzema silnikami Maybach. Pierwsza międzynarodowa wyprawa sterowcem Norge miała miejsce w 1926 roku. Druga sterowcem Italia na biegun północny IV-V 1928 zakończyła się rozbiciem sterowca. Międzynarodowe poszukiwania ekspedycji doprowadziły do uratowania części załogi.