Sterowce niemieckie 1900-2000. Cz.1 |
Ferdinand Adolf August Heinrich Graf von Zeppelin (8.VII.1838, Konstanz - 8.III.1917, Berlin-Charlottenburg) w 1855 rozpoczął naukę w szkole kadetów w Ludwigsburgu, potem służbę wojskową, w 1858 dosłużył się stopnia porucznika. W 1863 jako obserwator króla Wirtembergii Wilhelma I wyruszył do Ameryki Północnej, gdzie z wojskami Unii z bliska poznał smak toczącej się tam wojny domowej. Z dwoma Rosjanami i dwoma Indianami wyruszył do źródeł Mississippi. W sierpniu 1863 w St. Paul (Minnesota) młody pasjonat techniki odbył swą pierwszą podróż balonem na ogrzane powietrze należącym do Johna Steinera (byłego unijnego lotnika balonowego), osiągając zawrotną wysokość 700 metrów. Po powrocie do kraju awansował do stopnia kapitana, w 1865 został adiutantem nowego króla Wirtembergii Karola I, brał udział w kampaniach 1866 i 1870/71 w armii wirtemberskiej i pruskiej (zasłynął z odwagi i brawurowych wypadów za linie francuskie), służył w pułkach kawalerii w Strassburgu, Ulm i Stuttgarcie. W 1869 poślubił Isabellę von Wolff, ich jedyna córka urodziła się w Ulm w 1879. W 1873 awansował do stopnia majora, w 1879 podpułkownika. W 1885 przeniósł się do Berlina jako przedstawiciel dyplomatyczny Wirtembergii, jednak w 1890 rozczarowany pruską atmosferą miasta wrócił do siebie. Niezadowolenie przełożonych ze sposobu w jaki dowodził brygadą kawalerii w Saarburgu podczas jesiennych manewrów 1890 skłoniły go do opuszczenia armii w stopniu generała kawalerii. Rozpoczął teraz realizację swoich pomysłów technicznych (aeronautyką interesował się od 1874), co zaowocowało wkrótce lotem jego pierwszego sterowca. Pierwszy w historii sterowiec wzniósł się w powietrze w 1852 - 44-metrowa konstrukcja napędzana silnikiem parowym pilotowana była przez Francuza Henri Giffarda. Eksperymentalne sterowce francuskie i niemieckie miały elastyczną powłokę wypełnioną gazem nośnym, natomiast Zeppelin 31.VIII.1895 opatentował w Cesarskim Urzędzie Patentowym (Kaiserliches Patentamt) pod numerem 98580 projekt sterowanego statku powietrznego (lenkbarer Luftfahrzug) o sztywnej konstrukcji z lekkiego aluminiowego (od 1914 z duraluminium) szkieletu (o charakterystycznej geodetycznej strukturze) pokrytego impregnowaną cellonem tkaniną bawełnianą. Gazem nośnym (wodorem) napełniano 16 miękkich zbiorników umieszczonych wewnątrz szkieletu. Stały kształt zewnętrzny czynił konstrukcję bardziej przewidywalną aerodynamicznie, napęd stanowiły 4 śmigła (dwa silniki spalinowe Daimler); kierowanie odbywało się przy pomocy silników i przesuwanego balastu (stery aerodynamiczne otrzymały dopiero następne sterowce Zeppelina).
W 1900 miało miejsce wydarzenie, które zdominowało oblicze lotnictwa na przeciąg prawie czterdziestu lat: 2 lipca wystartował sterowiec Zeppelina. Zbudowany w latach 1899-1900 przez inżyniera Theodora Kobera sterowiec LZ 1 (Luftschiff Zeppelin) o długości 128m i średnicy 11,7m (pojemność zbiorników gazu 11300m3) wystartował z pływającej hali koło Manzell na Jeziorze Bodeńskim (niedaleko Konstanz) o godzinie 20:00 i uniósł 5 osób oraz 350kg balastu w krótki, przerwany awarią jednego z silników, 18-minutowy lot. W celu sfinansowania budowy sterowca utworzono w 1898 spółkę Gesellschaft zur Förderung der Luftschiffahrt. Paradoksalnie jednak dopiero niefortunne rozbicie LZ 4 w 1908 koło Echterdingen spowodowało tak znaczne wspomożenie (6 milionów marek) spółki przez inwestorów, nabywców losów specjalnej loterii i inne osoby, że możliwe stało się jeszcze w tym samym roku utworzenie we Friedrichshafen firmy Luftschiffbau Zeppelin GmbH (dyrektorem naczelnym został Alfred Colsman, technicznym Dürr). Nadeszły zamówienia od armii oraz od Deutsche Luftschiffahrts Aktien Gesellschaft (Delag). W następnych latach Ferdinand Zeppelin stał się bohaterem narodowym, z rąk cesarza Wilhelma II otrzymał ordery Czarnego i Czerwonego Orła. Po raz ostatni na pokładzie sterowca znalazł się w dniach 29/30.V.1916, kiedy to z Friedrichshafen odprowadzano do bazy marynarki w Nordholz wielki 200-metrowy sterowiec LZ 62 (L 30) - prototyp serii "r". Pochowany został z honorami wojskowymi na cmentarzu Pragfriedhof w Stuttgarcie.
W ciągu 19 lat - od 1900 do 1918 - w zakładach Zeppelina zbudowano 114 sterowców (dokładniej 113, gdyż LZ 70 nie został ukończony), z których tylko siedem nie było używanych przez wojsko (LZ 1, LZ 2, LZ 4, LZ 6, LZ 7 Deutschland, LZ 8 Deutschland II [zastępczy] i LZ 10 Schwaben), bynajmniej nie z jakichś szczególnych powodów - po prostu nie doczekały wojny. Ze swoich sterowców armia i marynarka nie użyły bojowo tylko kilku jednostek. Od 1909 w Niemczech rozwijał się cywilny transport lotniczy - w Düsseldorfie z inicjatywy kilku producentów oraz władz miasta powstało towarzystwo transportu lotniczego Delag. W latach 1910-14 utrzymywało ono przy pomocy siedmiu sterowców pasażerskich (LZ 6, LZ 7 Deutschland, LZ 8 Deutschland II, LZ 10 Schwaben, LZ 11 Viktoria Luise, LZ 13 Hansa, LZ 17 Sachsen) regularne połączenia między miastami Rzeszy (używając lotnisk i hal: Frankfurt nad Menem, Baden-Oos, Düsseldorf, Gotha, Lipsk, Hamburg, Drezno, Monachium i Berlin-Johannisthal), wykonując ponad 1600 lotów, przewożąc 34 tysiące pasażerów.
Produkująca sterowce Luftschiffbau Zeppelin GmbH związana była z dostawcami: gazu - Carbonium (rok założenia 1909), wałów kardanowych - Zahnradfabrik (ZF), silników - Daimler-Motoren-Gesellschaft (zał. 1890) oraz Maybach Motorenbau (zał. 1909, obecnie MTU - Motoren und Turbinenunion), zbiorników gazu (Ballonhüllen GmbH w Berlinie-Tempelhof). Od 1912 sterowce napędzane były silnikami Maybacha, dopiero dwa ostatnie Hindenburg i Graf Zeppelin II ponownie, tak jak pierwsze konstrukcje - silnikami Daimlera. W czasie I wojny we Friedrichshafen produkowano sterowce dla armii i marynarki (produkcja była tak zorganizowana, że nowy sterowiec opuszczał zakłady średnio co 2 miesiące). W 1918 firma Zeppelina zatrudniała 4000 robotników.
W myśl postanowień Działu IV i V Traktatu Wersalskiego z 28.VI.1919 urządzenia produkcyjne zostały zniszczone: w zakładach rozpoczęto produkcję silników dieslowskich do lokomotyw i statków.
Pozostałe sprawne sterowce Marynarki (7) zostały zniszczone w bazach Nordholz i Wittmundhafen przez własne załogi 23 czerwca 1919 - podobny los spotkał niemiecką flotę zgrupowaną w brytyjskim porcie Scapa Flow.
W latach 1920-21 dwanaście (7 Marynarki i 5 Armii) ocalałych sterowców wojennych przekazano zwycięskim aliantom:
Po wojnie zbudowano 6 sterowców cywilnych (LZ 120, 121, 126, 127, 129, 130), trzy nie wyszły poza fazę projektów (LZ 124, 128, 131). LZ 120 Bodensee z 1919 przekazano Italii jako Esperia - latał prze kilka lat - do 1928, LZ 121 Nordstern (1919-21) Francji jako Méditerranée. Z inicjatywy dra Eckenera w X 1924 Stany Zjednoczone jako reparację otrzymały (nie obyło się bez protestów Anglii i Francji) nowoczesny LZ 126 (zbudowany 1922-1923, oznaczony w Niemczech jako ZR-III), który służył w US Navy jako Los Angeles do 1932 (co umożliwiło firmie przetrwanie trudnych powojennych lat). Literacka wersja tego zdarzenia to jeden z epizodów powieści Güntera Grassa Moje stulecie, uhonorowanej literacką nagrodą Nobla za 1999.