Hale sterowcowe |
Sterowce nie miały podwozia, zatem "parkowały" w olbrzymich halach, gdzie po opróżnieniu zbiorników podczepiano je do konstrukcji hali. W latach międzywopennych cumowały do specjalnych masztów i unosiły się w powietrzu. Pierwsze drewniane (pływające) hale na Jeziorze Bodeńskim zbudowano w latach 1899-1907. W latach 1908-09 stałe hale zbudowane zostały przez firmy Parseval GmbH w Bitterfeld, Siemens-Schuckert GmbH w Biesdorf (obrotowa), Luftschiffbau Schütte-Lanz w Mannheim-Rheinau (namiotowa), Luftschiffbau Zeppelin we Friedrichshafen (podwójna, wzorzec dla hal wojskowych). Używane były także hale namiotowe (wystawa lotnicza ILA 1909 we Frankfurcie, hala we Friedrichshafen, trzy hale przez wojsko w czasie manewrów w 1913 roku). W 1909 powstały dwie pierwsze hale wojskowe w Metzu i Kolonii (podwójne). W 1912 roku przedsiębiorstwo Delag rozpoczęło budowę hal cywilnych (1912: Düsseldorf, Gotha, Hamburg, Johannisthall pod Berlinem, 1913: Drezno, Lipsk). Seria standardowych hal wojskowych o wymiarach około 185*35*30 (długość, szerokość, wysokość) powstała w 1913 roku (Darmstadt, Düsseldorf, Friedrichshafen, Legnica, Poznań, Lowenthal, Mannhein-Sandhofen, Mannhein-Rheinau, Olsztyn, Trewir, Nordholz).
W 1913 roku powstała baza marynarki wojennej w Nordholz, gdzie zbudowano kilka hal. Druga baza marynarki powstała w 1916 roku w Wittmund, podwójne hale zbudowano w bazach Ahlhorn, Nordholz, Seddin (Jezierzyce koło Słupska), Seerappen, Třnder (niem: Tondern) w Danii. W 1914 roku powstały kolejne hale wojskowe: Drezno, Düsseldorf, Hannover, Jüterbog, Lahr, Piła, Spich. W czasie wojny armia utrzymywała łącznie w 38 miejscowościach 41 hal dla 49 sterowców, a marynarka w 16 miejscowościach 37 hal dla 54 sterowców. Warto zauważyć, że marynarka preferowała koncentrację hal w kilkunastu bazach oraz hale podwójne - co ułatwiało zaopatrzenie zwłaszcza w gaz nośny, w każdej bazie funkcjonowała wytwórnia gazu. Armia do swoich hal musiała niekiedy gaz transportować. Także armia przekonała się do hal podwójnych (1916: Düsseldorf, Jüterbog). Hale marynarki nosiły imiona własne, później nadano im nazwy kodowe zaczynające się z grubsza na dwie pierwsze litery nazwy miejscowości: Nordholz - hala Nobel (pierwotnie Hertha), Nora, Norbert, Normann, Nordstern, Nogat; Ahlhorn - Aladin, Albrecht, Alrun, Alix, Alarich, Seerappen - Seraphine. Od X 1915 używano baz w Temesvar-Szentandras (Rumunia) i Jamboli (Bułgaria).
Bazy sterowcowe marynarki były olbrzymimi kompleksami, np. w skład budowanej od 1915 roku bazy w Třnder wchodziły: trzy hale (Tobias i Toni + wielka podwójna hala Tosca z 1917), maszty do kotwiczenia sterowców, trzy tory do transportowania sterowców do hal, stacja radiowa używana podczas lądowania, reflektory na szynach, latarnia na dachu hali Tobias, podziemne zbiorniki paliwa (3*10.000 litrów), fabryka gazu (produkcja 8000m3 na dobę) i zbiorniki gazu (naziemne i podziemne o łącznej pojemności 56.000m3), a także tory kolejowe dla pociągów dodatkowo dostarczających gaz spoza bazy, 2 warsztaty, stacja meteorologiczna, oddział lotniczy (5-6 samolotów Albatros D III) i hangar lotniczy, budynki koszarowe dla 500-600 żołnierzy.
Wytwórnia gazu w Tondern
Spis niemieckich hal sterowcowych
Sporo hal zbudowała firma budowlana Seibert GmbH z Saarbrücken: Königsberg, Straßburg, Leipzig, Trier, Darmstadt, Lahr, Jüterbog, Warszawa, Schaulen, Temesvar, Kowno, Wainoden, Wittmund, Mannheim, Kasumigaura, Frankfurt, Löwenthal, Friedrichshafen, Jamboli.
| Toruń - 1911, 101*25*23, zbudowana przez firmę J.Gollnow & Sohn, w czasie wojny nie używana bo była za mała (krótko stacjonował półsztywny sterowiec armii P IV (P.L.16)), od 1921 siedziba Oficerskiej Szkoły Aeronautycznej1922-26 baza jedynego polskiego sterowca Lech (francuski miękki Zodiac Z-11), do wybuchu wojny używana jako hala balonowana początku lat 50-tych rozebrana i jej elementy użyte do budowy Hali Ludowej we Wrocławiu; w Toruniu znajdowała się także hala balonowa; |
| Poznań - 1913, 170*38*28, Arthur Müller GmbH, na polach na północ od Fortu Winiary (które w okresie międzywojennym nazwano Winogradami), na początku wojny baza operacyjna sterowca Z V, potem magazyn wycofywanych z frontu samolotów przeznaczonych do remontu, w okresie międzywojennym w 1929 próba wykorzystania przez wytwórnię filmową Władysława Dzwonkowskiego, zniszczona w 1945, rozebrana po wojnie; |
| Legnica - 1913, bliźniak hali poznańskiej, Arthur Müller GmbH; |
| Grudziądz - 1913(?), chyba nieużywana; |
| Królewiec - 1913(?), Siebert GmbH; |
| Olsztyn - 1914, 176*36*28, hala zapasowa dla Królewca; |
| Piła - 1914, zniszczona w czasie rozbudowy lotniska wojskowego po II wojnie, fragmenty posłużyły do wzniesienia hangaru remontowego; w Pile mieściła się filia firmy Albatros - Ostdeutsche Albatros Werke, produkująca jedne z lepszych samolotów I wojny - Albatrosy różnych wersji; |
| Warszawa - 1915, 180*30*30, zbudowana przez firmę Siebert GmbH, mieściła się na lotnisku Mokotowskim, 1917 przeniesiona do Szawli (niem: Schaulen, lit: Siauliai) na Litwie; w hali mieściły się zakłady naprawcze Bauaufsicht Nr 17, w których naprawiano samoloty Albratos; |
| Jezierzyce (niem: Seddin) koło Słupska - baza Marynarki - 15.VI.1915 hala Bertha (później nazwana Selim), 184*35*28, Zeppelin Hallebau GmbH, 1929-30 używana przez firmę Parseval-Naatz GmbH (budowa sterowców PN.28 i PN.29), miejsce postoju sterowca Italia podczas tragicznej wyprawy włoskiego generała Nobile na biegun północny w 1927 (1928?), po 1945 magazyn, spłonęła w 1989; 1916 druga hala podwójna Selinde, 241*60*35m, Gutte-Hoffnungs-Hutte GmbH, zniszczona w 1921; w Jezierzyczachtakże wytwórnia wodoru produkująca gaz na potrzeby także innych baz; podziemne zbiorniki paliwa (między halami) o pojemności 40.000 litrów. |
Należące do królewieckiego I Korpusu Armijnego oddziały sterowcowe 5 Batalionu rozlokowane były: sztab - Grudziądz (także w Legnicy), 1 kompania - Królewiec (także w Olsztynie), 2 kompania - Grudziądz (także w Legnicy), 3 kompania - Piła (także w Poznaniu).
W halach tych gościły następujące sterowce: